Инернет бу – хозирги замон талабидаги ягона оммабоп компютер тармоғи ҳисобланиб, бизга барча соҳаларга оид ноаниқлик яъни онгимизга мавҳум бўлган тушунчалар ҳақида очиқ – оддий ва равон маълумот берувчи ахборот манбаидир.
Табийки, ҳозрги кунда ушбу омилга бўлган эҳтиёжмандлар сони кундан кунга ортиб бормоқда. Мазкур тармоқ бутун дунё миқёсида глобал тармоқдир. Зеро унда мавжуд янгиликлардан хабардор этувчи матнлар, тасвир ҳамда овоз ҳизматлари ва бир қатор имкониятлар барча жабҳада катта енгилликларни юзага келтираётган бўлса-да, аммо иккинчи томондан инсониятни беихтиёр вертуал оламга жалб этиб бормоқда.
Айниқса бу таъсир доирасидан ўсмир ёшлар ҳам йўқ эмас. Бу борада мутаҳасисларнинг сўзлари қуйдаги натижаларни исботламоқда
интернет тармоғидаги ижобийлик инсоннинг фан, соҳа ва фаолиятига боғлиқ муҳим аниқ далилларга эга бўлишида ҳар томонлама қулайлиги ва тегишли вақт миқдорининг тежалишига олиб келиши кундек равшан, лекин қизиқувчанлик сабабли Интернет ахборотларидаги ортиқча маълумотларга , яъни терроризм ва экстримизм тўѓрисидаги маълумотларига ҳаддан зиёд берилиб кетишларидир.
Изланувчанлик, фикрий ривожланиш, мушохада, тахлил қилиш қобиляти ва хотиранинг ўткирлик даражасини сусайтиришга сабаб бўлмоқда.
Маълумки, Интернет воситасидан фойдаланиш ҳеч кимга мажбурий бўлмаган ва инсоннинг ўз тафаккуридан келиб чиққан қонун қоидалар асосида бўлиши кераклиги ҳамда ундаги меъёр талаблари, яъни Интернет тармоғидан ахборотларни тўғри танлаш ҳар жиҳатдан ўринлидир. Бундан кўриниб турибдики, ушбу тармоқ воситасининг ўз ичига қамраб олган ахборотлар миқёси шу қадар кенг ва кўп эканлиги гоҳида ўзимизга керакли бўлган маълумотларни ажратиб олишимизда ҳам қийинчилик туғдирмоқда.
Барчамзга маълумки, Интернетда ишлашимиз учун қидирув тизимининг ўрни беқиёс. Ўзингизга керакли барча маълумотларни шу каби бирон бир сайтнинг “излаш” катакчасига ёзиб, чиқарилган кўпгина маълумотлар ичидан ўзингизга кераклисини танлаб олаверасиз ёки маълум бир сайтнинг манзили ёдингиздан кўтарилдими, яна ўша қидирув системалари ёрдамга келадиган сайтга алоқадор калит сўзларини терасиз ва қарабсизки ўша сайт қаршингизда намоён бўлади.
Интернет тармоғида: Yahoo, Google, Ref.uz сингари яна бошқа номлар билан аталувчи қидирув тизимлари мавжуд.
Юқоридаги қидирув дастурлари ҳақида батафсил ва умумий таъриф беришда уларни бирор бир тизим орқали масалан, Google тизимини тушунтириш мақсадга мувофиқ бўлади.
Дарҳақиқат, ҳозирда нафақат Интернет тармоғи вужудга келганлиги, бундан ташқари шу каби жаҳонаро ривожланиб кеаётган турли – туман ахборот технологиялар ёш авлодга ижобий таъсир кучини ўтказаётганлигини бир томондан қувонарли бўлса – да, иккинчи томондан уларни турли салбий сабоқлардан асраш мақсадида тарбиявий муҳитни кучайтиришга ундайди.
Масалан, њозирги ёшларимиз интенет тармоќлари орќали турли хил гуруњларга ўзлари билмаган, тушунмаган њолда ќўшилиб аъзо бўлиш њоллари назарга тушди. Интернет тармоќлари орќали нотаниш кимсалар орќали чет мамлакатларга жўнаб пушаймон бўлишди. Айрим ёшларимиз ота –онасини юзини ерга ќаратиб бегона юртларга кетиб арзимаган улар томонидан ажратилган маблаѓ учун жонларини фидо ќилиб жувонмарг бўлишди. Бундай дањшатли ишлар ота онасини бир умрга тириклай гўрга тиќди. Ота –оналаримиз яхши билишади, ки ота – она масъулияти фарзандини тарбиясига жиддий эътибор бериши уларни келажагини тўѓри йўлга ќўйиши ва њаётини муњофизат ќилишдан иборатдир. Болаларини бахти ота онанинг њам бахти эканлигини яхши тушунишади.
Бугунги кунда ёшлар радио–телевидение, матбуот Интернет каби воситалар орқали ранг баранг ахборот ва маълумотларни олмоқда. Тўѓри, маълумот ќанчалик фойдали бўлса олиш керак, лекин бегона юртлардаги проблемалар, њар хил келишмовчиликлар ., ички сиёсат уларни ќизиќтирмаслиги керак.
Жахон ахборот майдони тобора кенгайиб бораётган шундай бир шароитда ёшларимиз онгини ўраб – чирмаб, уни ўқима, буни кўрма деб бир томонлама тарбия бериш, уларнинг атрофини темир девор билан ўраб олиш ҳеч шубҳасиз замоннинг талабига ҳам бизнинг эзгу мақсад – муддаоларимизга хам тўғри келмайди.
Нега деганда биз юртимизда очиқ ва эркин демократик жамият қуриш вазифасини ўз олдимизга қатъий мақсад қилиб қўйганмиз ва бу йўлдан ҳеч қачон қайтмаймиз.
Бинобарин, биз давлатимиз келажаги ўз қобиғимизга ўралиб қолган ҳолда эмас, балки умумбашарий ва демократик қадриятларни чуқур ўзлаштирган ҳолда тасаввур этамиз. Биз истиқболимизни тараққий топган мамлакатлар тажрибасидан фойдаланиб, давлат ва жамият бошқарувини эркинлаштириш инсон ҳуқуқи ва эркинликларини фикрлар ранг – баранглигини ўз ҳаётимизда янада кенгроқ жорий қилишда кўрамиз. Биз бутун маърифатли халқаро ҳамжамият билан тинч – тотув, эркин ва фаровон ҳаёт кечириш ўзаро манфаатли хамкорлик қилиш тарафдоримиз.
Хозирги замон ахборот тизими унинг, жуда кенг имкониятларидан келиб чиқиб айтиш мумкинки, Тожикистонда ахборот олиш, сақлаш, фойдаланиш ва тарқатишнинг умумий манфаат ва умумий тараққиёт нуқтаи назаридан бошқарув механизмини яратиш, унинг мохияти ва унсурларини чуқур англаш зарур бўлиб қолмоқда. Ана шу ҳаётий эхтиёждан келиб чиқиб ахборот соҳасида миллий хавфсизликни таъминлаш тизимини яратишнинг қуйдаги усулларини қўллаш маданиятини зарур деб ҳисоблаймиз:
Бунда ахборот олиш ва тарқатиш жараёнида жамият тараққиётининг ахборотини ижтимоий воқелик сифатидаги ролидан келиб чиқиб, жамиятда шакилланаётган ижтимоий онг йўналишлари ижтимоий тафаккур даражаси ва унинг оқимларини ўрганишни йўлга қўйиш керак.
Албатта,Тожикистон мустақилликнинг 27йили мобайнида оммавий ахборот коммуникацияси сохасида жиддий ўзгаришлар юз берди. Энг аввало ҳар бир фуқаронинг сўз ва фикр эркинлиги, ахборот олиш ва тарқатиш ҳуқуқи кафолатланган.
Оммавий ахборот воситалари тўғрисидаги бир қатор қонунлар яратилди ва амалда қўлланилмоқда. Мустақил нашрлар сони кескин кўпайди. Буларнинг ҳаммаси мамлакат ички ҳаётида миллий ахборот тизимининг ўзига хос тараққиётидан далолат беради.
Яна шуни таъкидлаш лозимки, Интернет воситаларидан ўрин олган жамики ахборот ва маълумотларнинг ҳаммаси ҳам реал ҳаққоний эмаслиги айни пайтда аён бўлмоқда.
Бундан келиб чиқиб айтиш жоизки, олинаётган далилларнинг қай даражада тўғрилигини онгли равишда мушоҳада этиш мақсадга мувофиқдир.
Шундагина Интернет орқали эгаллаётган билимларимиз ҳаётимизда ижобий самара беришига ишонч хосил қилиш мумкин.
Мухтасар қилиб айтганда, ёшларимизнинг, ҳарбий хизматчиларимизнинг маънавий оламида бўшлиқ вужудга келмаслиги учун уларнинг қалби ва онгида соғлом ҳаёт тарзи миллий ва умуммиллий қадриятларга ҳурмат – эҳтиром туйғусини ҳар доим шакиллантиришимиз зарур.
Шуни унутмаслик керакки, бугунги кунда инсон маънавиятига қарши йўналтирилган бир қарашда арзимас бўлиб туюладиган кичкина хабар ҳам ахборот оламидаги глобаллашув шиддатидан куч олиб, кўзга кўринмайдиган, лекин зарарини ҳеч нарса билан қоплаб бўлмайдиган улкан зиён етказиши мумкин.
Бундай хатоликлар вужудга келмаслиги учун, юртимизда ўрнатилган танзим ќонун ќоидаларига риоя ќилиш, ота – она масъулияти, таълиму тарбияни кенг йўлга ќўйишни ќаттиќ назоратга олиш лозим.
Самадова Гули Миржоновна
Тожикистон тоғ металлургия институти
тоғ ишлари факультети декани