- Ба шароити ноороми олам, ки дар он аксаран хонаи мардуми мусулмон месӯзад, назар намуда аз ҳоли ҳузнангези мардуми хонабардӯши Шарқ, дили кас реш мегардад. Мусулмонон дар Сурия, Ироқ, Либия, Яман, Афғонистон даст ба куштори якдигар зада, гӯё фаромӯш кардаанд, ки ҳамаи онҳоро Худои якка офарида, Паёмбари барҳақ ҳидоят карда ва Китоби ягонаи Осмонии Қуръон роҳнамоӣ кардааст. Ба назари мо онҳо ин ҳақиқатҳоро фаромӯш накардаанд, аммо фаромӯш кардаанд, ки ҳамагӣ фарзандони бобои Одаманд, фаромӯш кардаанд, ки онҳо ҳама дарду захмро баробар эҳсос мекунанду саодатро инчунин хоҳонанд ва онҳоро умумиятҳои бузурге мисли халқият, миллат, мазҳаб, дин ва одамият муттаҳид кардааст. Маҳз ҳамин иттиҳоду ваҳдатҳои забонӣ, миллӣ, фарҳангӣ дар ағлаби мавридҳо ба оромию вазъи муътадили эътиқод дар масири таърих мусоидат хоҳанд кард.
Худованд дар Куръон сураи Хучурот ояти 13 ба одамон чунин хитоб кардааст: Эй мардумон, ба дурустӣ ки шуморо аз як марду як зан офаридем ва шуморо ҷамоатхо ва қабила сохтем, то ин,ки якдигарро шиносед. Ин ояти карима аз мардум даъват ба амал овардааст, ки одамон якдигарро шиносанду маърифат кунанд.
Вақти он расидааст, ки мардуми мусулмони олам назари худро нисбат ба арзишҳои миллӣ, фарҳанги миллӣ ва давлати соҳибихтиёри миллӣ, ки ҳамчун бузургтарин неъмат кафили озодии эътиқод ва саодати мардуми эътиқодманди олам аст, таҷдиди назар намоянд. Маҳз арзишҳои миллӣ ва давлати соҳибихтиёр чӣ дар масири таърих ва чӣ имрӯз дар шароити муосир қодир аст, ки фазои орому ободи моро таъмин намояд.
Барои ин кор ба мо зиндагии Пайғамбари ислом ҳазрати Муҳаммад (с) низ шоистаи ибрат аст. Саҳобагони ғайриараб мисли Салмони Форсӣ, Суҳайби Румӣ, Абдуллох ибни Саломи Яҳудиро расулуллоҳ аз дигарон авло мешумориданд ва ҳатто нисбати Салмони Форсӣ пайгамбар дар байни сахобагон гуфтанд:Ас Салмону минно ахлал байт, яъне Салмон узви оилаи ман аст. Аз таърих маълум аст, ки Салмони Форсӣ яке аз саҳобагони аъзами пайғамбар буданд ва дар ҷанги Хандақ эшон маслиҳат дода буданд, ки хандақҳо канда бо кофирон мубориза баранд. Дар бисёр масъалаҳо расулуллоҳ бо Салмони Форсӣ ва дигар саҳобагони ғайриараб машварат мекарданд.
Асосгузори мазҳаби мо Имоми Аъзам таъкид карда ва бузургони гузаштаи мо бо арҷгузории урфу одат ва анъанаҳои миллӣ собит сохтаанд. Ислом ва бузургии ӯ дар масири таърих маҳз бо ҳамин гуногунрангии миллию фарҳангӣ, эҳтиром ба арзишҳои миллию неъматҳои истиқлолияти халқу кишварҳои олам ҳифз гардидааст. Исломро на шамшери ғазовот, на тундгӯию қитол балки ҳурмату эҳтиром ва арҷгузорӣ ба арзишҳои олии инсонӣ ва миллии ҳалқу миллатҳои мухталиф дини ҷаҳонӣ намудааст. Имрӯз ба хотири кадом як манфиатҳои пасипардагӣ поймол намудани арзишҳои миллӣ хилофи ахлоқ, хилофи дини ислом ва масъулияти муқаддаси давлатдории миллат аст.
Аз таърих маълум аст, ки иди Наврӯзро дар замони Аббосиҳо асрҳои VII-VIII ҳамчун ид таҷлил мекарданд, аммо баъзе мутаасибин ин иди ғайриисломӣ гуфта, фатвоҳои нодуруст доданд.
Масъалаи мазҳаб ва миллат дар ҳамаи давру замонҳо ҳамчун ду шохаи худшиносии инсонҳо мавҷуд буд ва мақоми худро гум накардааст. Манфиатҳои миллӣ ифодагари якпорчагии марзу бум, сиёсат, давлат ва рушду нумӯи зиндагии инсонҳо маҳсуб мешавад.
Аз ин нуқтаи назар агар мо ба таърихи дини ислом ва мавҷудияти миллатҳое, ки ин динро қабул карданд назар кунем дар нигоҳдоштани ҳуввияти миллӣ, забон ва арзишҳои миллатҳои ғайри араб хусусан тоҷикон хидматҳои амалии соҳибмазҳаби мо Имоми Аъзам Нуъмон ибни Собит (р) аз ҳама бештар ба назар мерасад.
Дар ибтидои асри дуввуми ҳиҷрӣ(асри ҳаштуми мелодӣ)баъди вафоти Пайғамбар алайҳис-салом асосан фатвои шаръӣ на ба тариқи хаттӣ, балки аз ҷониби соҳибфатвоҳо шифоҳӣ содир карда мешуд.
Соҳибфатвоҳо дар масъалаҳои зиёд ба дигар миллату қавмҳои ғайри миллати араб монегиҳоро пайдо карда буданд, аз ҷумла мегуфтанд, ки Қуръонро ба дигар забон тарҷума кардан мумкин нест ва ҳар касе, ки фаҳмидани маънои онро хоҳад бояд забони арабиро омӯзад, шарҳу таъвили Қуръон фақат бо забони арабӣ ва тафсири он бо ояту ҳадис бошад, ҳеч олиме ҳақ надорад, ки бо фаҳму заковат ва маърифати худ маънои онро баён кунад ва инчунин то асри тадвин яъне асри саввуми ҳиҷрӣ иҷозат намедоданд, ки ҳадисҳои Пайғамбар алайҳис-салом навишта шавад ва чунин масъалаҳои мубрам зиёд буд.
Чунин ба назар мерасид, ки урфу одат, расму оин, иду ҷашнҳои миллату қавмҳои навмусулмоншуда ба инобат гирифта намешуд, манфиати миллатҳои ғайри араб сарфи назар карда мешуд.
Соли 700-ӯми мелодӣ Нуъмон ибни Собит дар шаҳри Кӯфа дар оилаи форс-тоҷик ба дунё омаданд ва дар назди устодони бузург таълимоти ҳамаи улуми замони худро аз худ карда дар байни халқ соҳибфатво шуданд.
Барои Имоми Аъзам(р) ислоҳоти куллӣ дар ақида, мактаби фиқҳӣ ва андешаҳои миллӣ ва илмӣ пеш омад, ки он кори осон набуд, аммо Имоми Аъзам(р) бо роҳи оқилона чорчӯбаи муқаррар гардидаро шикастанд ва аз оятҳои Қуръони карим ва ҳадисҳои шариф, ки арзишҳои миллиро тарғиб мекунад бо далелҳои раднопазир масъалаҳои шаръиро бо тариқи нав фатво доданд аз ҷумла тафсир ва тарҷимаи Қуръонро бо забони форсӣ-тоҷикӣ ва ба шарҳу таъвили оятҳо дохил намудани баёни фикри муфассиронро низ иҷозат доданд, ҳатто дар намоз бо забони форси-тоҷикӣ ибодатро фатво доданд, бо ин мавқеи муайян ва навовариҳо дар таълимоти дин ин фарзанди фарзонаи миллат ба мазаммату маломати баъзе душманони миллатҳои ғайри араб рӯ ба рӯ шуданд.
Имоми Аъзам дар ҳуҷҷатоварӣ ҳар вақто, ки аз Қуръон ва ҳадис далел пайдо намешуд, фикри худро бо овардани мисоли фиқҳӣ аз рӯи “Қиёс”масъалаҳои минтақавӣ ва фарҳангии қавму халқҳоро яъне масъалаи миллиро ҳамаҷониба ҳаллу фасл менамуданд.
Имоми Аъзам дар усули фиқҳ бо дохил намудани “Урф” анъанаҳои миллӣ, урфу одат, либоси миллӣ, забони миллат, иду ҷашн ва маросимҳои миллиро бо баёни он, ки инҳо хилофи шариат нестанд иҷозат фармуда роҳи миллати моро дар роҳи ҳифзи арзишҳои миллӣ фарох намуданд.
Ин ҳама хидматҳои Имоми Аъзам маънии онро дошт, ки арзишҳои миллӣ ва камтар аз падидаҳои динӣ ва мазҳабӣ нест ва онҳо дар рӯзгори инсоният нақши бориз дорад ва бидуни онҳо инсоният асли худро аз даст хоҳад дод.
Имрӯз мо ходимони дин дар кишвар бояд фаромӯш накунем, ки мо дар асри бисту як зиндагӣ мекунем ва бояд донем, ки миллати Тоҷик зиёда аз 1300 сол пеш дини мубини исломро қабул кард, фарзандони ин миллат дар мисоли Имоми Аъзам, Имом ал-Бухорӣ, Хоҷа Ҳафси кабири Бухорӣ ва садҳо нобиғаҳои миллат ба дини мубин ва пойдории шариат хизмат карданд, аммо арзиш ва муқаддасоти миллиро ҳама вақт дар мадди аввал гузоштанд ва муваффақ ҳам шуданд.
Бесабаб ҳазрати расулуллоҳ нисбати мардуми форсу тоҷик чунин нагуфтаанд: Илм агар дар Сурайё бошад ҳам, фарзандони миллати форс ба он мерасанд. Дурустии ин гуфтаҳои паёмбарро осори илмию мазҳабии ҳазорҳо нафар олимони форсу тоҷик исбот кардааст.
Барои ҳамин ҳам ман ҳамчун як фарзанди миллат, як ходими дин нооромиҳои олам ва хусусан аз дини ислом сӯиистифодаро дида бо ҳисси масъулият ба тамоми мардуми Тоҷикистон ва хусусан ба ходимони дини кишвар муроҷиат менамоям, ки дин имрӯз ҳамчун ақидаи муқаддас, пок, беолоиши сиёсӣ, тарғибгари одобу ахлоқ, дӯстию рафоқат, шаъну шарафи инсонӣ ва ҳидоятгари мардум хизмати худро баҷо биёрад, мо ходимони дин дар пайравии ин бузургони миллат бояд дар байни мардум чунон фаъолият намоем, ки дар зиндагонӣ ва давлатдории миллии тоҷикон миллати мо зери парчами миллӣ ҷамъ ояд, ба қадри истиқлолият, арзишҳои миллӣ Ватани азизамонро обод кунем. Агар мо андешаи миллиро пойдор ва муқаддасоти онро устувор нигаҳ дорем, саодати миллат бардавом ва дар он вақт рӯҳи бузургон аз мо шод, кишвар обод ва миллат сарбаланд мешавад.
ҲОҶӢ ҲУСАЙН МӮСОЗОДА – Сархатиби вилояти Суғд